De laatste eeuw verdwenen bomen massaal uit het landschap, met alle gevolgen vandien. Bomen zijn nochtans cruciaal in elk op land gebaseerd voedselproductiesysteem. Ze voegen niet alleen humus toe, maar reguleren het klimaat, temperen de invloed van weer en wind, en gebruiken de instromende energie voor een reeks producten en diensten.
De doodlopende straat van verwoestijning: industriële landbouw
De enorme maatschappelijke kost van het verlies aan bomen uit het landschap wordt meer en meer zichtbaar. In Vlaanderen verdwijnen elke week 24 landbouwbedrijven, schaalvergroting zet door, zelfs aangemoedigd door het beleid. Ondertussen verschraalt het landschap en piekt de werkloosheid. Monoculturen zijn kwetsbare systemen waar zonlicht en regen direct op de gewassen en op de naakte bodem vallen. Wat volgt zijn erosie, verdroging, verlies van humus & bodemvruchtbaarheid. Weg veerkracht, weg productiviteit, weg stabiliteit.
Opnieuw vooruit met humus
De weg naar een landschap dat veerkrachtiger, stabieler en productiever is, is steeds geplaveid met humus. Anders gezegd: meer organische stof (koolstof) is de sleutel. Alnaargelang je ambitieniveau en je uitgangssituatie kan je die weg bewandelen door vlinderbloemigen in de rotatie op te nemen, of gewassen die veel koolstof in de grond brengen tijdens de groei (hennep bvb.), of graanvariëteiten met langer stro. Je kan kunstmest vervangen door stalmest, culturen met elkaar mengen, niet of minder ploegen, compost toevoegen, of houtsnippers al dan niet gecombineerd met vlinderbloemigen. Of een combinatie van alle bovenstaande. Elke landbouwer weet dat humusopbouw een werk is van lange adem. Met meer humus doe je aan herstellende landbouw.
Boer zoekt boom
Opnieuw bomen in het landbouwsysteem brengen, versnelt dit herstel. Agroforestry of boslandbouw, het combineren van bomen met gewasteelt of veehouderij op hetzelfde perceel, is in Europa sinds enkele jaren aan een opmars bezig. Sinds 2007 heeft Europa een steunmaatregel in het Europees landbouwbeleid om agroforestrypercelen op te starten. Maar daarmee zijn we er niet, dus was er een Europese Agroforestry Federatie (EURAF) nodig, die pleit voor een grondige herwaardering van agroforestry in heel Europa. Boslandbouwsystemen produceren meer biomassa dan monoculturen en krikken de humus op. Bomen zijn noodzakelijke elementen zijn in elk systeem dat een permanente opbrengst, stabiliteit en veerkracht nastreeft. Bomen brengen producten voort en verschaffen diensten. Producten zoals (snoei-)hout, vruchten, sappen en bladeren (voor mens en/of dier) en afgeleide producten zoals paddestoelen, honing… En diensten op vlak van water, biodiversiteit, klimaat, en kringlopen van voedingsstoffen.
Stabiliteit & veerkracht
Wat bomen zo uniek maakt, is de bufferende rol die zij hebben in het ecosysteem. Ze stabiliseren op verschillende manieren. Ze nemen CO2 op en koelen zo het klimaat af. Maar via hun enorme bladoppervlakte zijn bomen ook in staat om grote hoeveelheden water te oogsten uit de lucht, via condensatie, wat het lokale klimaat ook beïnvloedt. Ze geven schaduw voor dier en mens en temperen de hevigheid van de weerselementen – waarvan men verwacht dat die met klimaatopwarming toeneemt. Als een boom in de wind gaat zwiepen, wordt die dikker, dus: bomen zetten windenergie om in hout. Daardoor daalt ook de windsnelheid tussen de bomen, zodat de gewassen ertussen beter groeien. Wanneer het regent, wordt al wat zich voordien op het bladoppervlak bevond (stof, dode insecten,…), via de twijgen, takken en tenslotte stam verzameld. Bomen ‘vangen’ zo heel wat extra voedingsstoffen, die worden afgevoerd naar de wortels onder de grond. Het wortelnetwerk, vooral in de bovenste halve meter onder de grond, herbergt enorme hoeveelheden water, waar ook gewassen kunnen van profiteren bij droogte.
Bronnen:
– Brochure “Agroforestry: één plus één is meer dan twee” www.agroforestry.be
– European Agroforestry Federation, www.agroforestry.eu
– Geoff Lawton Permaculture Design Course, www.geofflawton.com
– Copyright foto: Montado, SouthEast Portugal. Photo by João HN Palma – CC BY-NC-ND 2.0
Jeroen Watte
Super boek over praktische applicatie van bomen in het landbouwbedrijf: Restoration Agriculture van Mark Shepard, sinds kort ook vertaald in het Nederlands door Maranke Spoor, het heet dan ‘Herstellende Landbouw’. Dank voor je artikel!