Permacultuur is in de eerste plaats een ontwerpsysteem om in de behoeften van de mens te voorzien, en dat in samenwerking met de natuur. Hierbij komt echter niet enkel het werken aan bod. Er zijn veel meer aspecten in het leven. Ook als het gaat over tuinieren en voedsel kweken zijn er nog vele andere items dan ‘werken in de tuin’ die van belang zijn.
Tijdens mijn permacultuuropleiding heb ik een mooi geheugensteuntje meegekregen om alle elementen te onthouden. Het gaat om het ezelsbrugje of de stelling van Pythagoras. Misschien herinnert u het zich ook nog wel de stelling over de schuine zijde in de rechthoekige driehoek.
In een rechthoekige driehoek is de som van de kwadraten van de lengtes van de rechthoekszijden gelijk aan het kwadraat van de lengte van de schuine zijde. Of: a² + b² = c² of meer concreet: 3² + 4² = 5².
Dit om de 3 reeksen (3-4-5) te onthouden.
Bij ons ontwerp moeten we er immers voor zorgen dat drie activiteiten aan bod komen in de tuin: denken, voelen en doen. Of: hoofd, hart en handen.
De basis wordt gevormd door de vier elementen: aarde, lucht, vuur en water. Alle moeten aanwezig zijn in de tuin als basis voor een vruchtbare tuin.
Tenslotte moet het ontwerp door het samenspel van zijde a en b als effect hebben dat we onze vijf zintuigen zinvol kunnen gebruiken: zien, horen, ruiken, tasten en smaken.
Zijde a
In de eerste reeks komt ‘denken’ of ‘hoofd’ als eerste. Dit is heel typisch voor permacultuur. Door goed na te denken en een goed ontwerp te maken zorgen we ervoor later minder werk te hebben. Voorafgaand aan een goed ontwerp komt intense observatie van de vele aspecten die inwerken op onze tuin, zowel op als onder de bodem, in de lucht en op de planten. Ook als het ontwerp eenmaal gemaakt en uitgevoerd is, blijft het belangrijk te observeren en na te gaan hoe natuurlijke systemen werken om te ontdekken hoe we het best inspelen op zaken die fout of minder goed lopen.
Maar ook ‘voelen’ of ‘hart’ zijn onontbeerlijk. We weten dat tuinieren de één beter ligt dan de ander. Bij sommigen lijkt alles goed te lukken en dan zegt men dat ze ‘groene vingers’ hebben. Dit heeft heel veel te maken met motivatie en er zin in hebben. Wie iets tegen zijn zin doet omdat het nu eenmaal moet of ‘in’ is, heeft vaak te weinig motivatie en interesse. Maar bovenal is de liefde voor planten, dieren en voor al wat leeft onmisbaar om met goed resultaat en een goed gevoel te tuinieren. En niet te vergeten het enthousiasme dat uitgaat van de overtuiging te werken aan de verbetering van onze leefwereld. Wat je met hart en ziel doet, gaat goed. Dan ga je ook genieten terwijl je werkt.
Tenslotte is ‘werken’ in de tuin noodzakelijk. Maar vaak wordt daar veel te veel nadruk op gelegd. Als je op permacultuurwijze je voedsel kweekt, wordt het werk en vooral het zware werk erg ingeperkt omdat we meewerken met een natuurlijk systeem dat heel veel werk doet zonder onze hulp. Maar ja, zonder enige vorm van werk, lukt het niet want wij willen geselecteerde groenten kweken en die zijn dermate verzwakt dat ze zonder onze extra bescherming en hulp niet opgewassen zijn tegen de ‘wilde’ planten.
Zijde b is de basis
De tweede reeks omvat de 4 elementen. Lang geleden wisten de mensen heel goed dat de 4 elementen nodig zijn om vruchtbaarheid te hebben. Bij de Kelten waren bronnen belangrijke heiligdommen. Nu nog zijn de bronbosjes, met vaak een kapelletje erbij voor een heilige, een gekerstend overblijfsel van de Keltische heilige bronnen. Bij een bron komen de vier elementen samen: een ondergrondse waterader komt in contact met de lucht en het zonnevuur. Vruchtbaarheidsgodinnen werden er vereerd. Soms werd de bron ook met stenen omgeven in de vorm van een baarmoeder. Dit is bv. nog altijd te zien aan de Ermelindis bron in onze omgeving.
Deze zijde van de driehoek herinnert ons eraan dat we geen enkele van de vier elementen over het hoofd mogen zien: dit is de basis voor vruchtbaarheid.
Zo vermijden we planten van dezelfde grootte te dicht bij elkaar te zetten omdat ze dan onvoldoende luchtig staan en gaan schimmelen. We maken het ontwerp zo dat sterke en koude wind vermeden wordt maar warme wind laten we toe om het de planten zo comfortabel mogelijk te maken.
Alle groene planten hebben het zonnevuur nodig voor de fotosynthese. Maar niet alle planten hebben evenveel licht en warmte nodig. Een goede voorbereiding wil dan ook zeggen dat we de behoeften van de planten nagaan en de keuze aanpassen aan de mogelijkheden die het terrein biedt.
Water voorzien, vraagt vaak enige inspanning in onze maatschappij. Bijna al het water is ingebuisd. Om samen te werken met de natuur, willen we een zo groot mogelijke diversiteit aan leven aantrekken in onze tuin. Maar alle leven heeft naast nestplaats en voedsel vooral water nodig. Open water voorzien is daarom iets waar we moeten aan denken. Water dat open blijft in de winter en niet uitdroogt in de zomer.
Dit wil zeggen dat het vat of het poeltje diep genoeg moet zijn (minimum 60 cm, liefst 80 cm) om niet tot op de bodem dicht te vriezen in de winter. Op die manier vermijden we ook dat we in de zomer moeten bijvullen bij grote droogte. Met open water voorzien we drank voor vogels, insecten, kikkers, egels,… en een kraamkamer voor kikkers, padden, libellen, en nog zoveel anderen. Bovendien brengt het een andere flora met zich mee.
Aarde is eveneens een basiselement. Bodemzorg is daarom belangrijk. Daar begint het, vooral in de wetenschap dat onze bodems er erg aan toe zijn door de overmatige ingrepen van de mens. Herstel van het bodemleven en aanmaak van humus in de grond zijn dan ook prioriteiten.
In onze taal vinden we veel herinneringen terug aan het belang van een goede bodem of goede aarde. Immers, zorgen voor een gezonde bodem waarin planten en dieren kunnen aarden, waar het zaad in goede aarde valt, zorgt voor een vruchtbare tuin.
(wordt vervolgd)
Laatste berichten van Yggdrasil (toon alles)
- Verslag van de Tweede Permacultours - 15 oktober 2015
- Permacultours: Uitstappen Georganiseerd door PermacultuurNetwerk Vlaanderen - 7 mei 2015
- Permacultuur Voor de Hele Mens (Deel 2) - 11 december 2014
Infrastructuur is blijkbaar heel belangrijk omdat de afwerking of het resultaat al in de constructie of het ontwerp zit.