“Wat schuilt er achter de nieuwe wildernis”, is de titel van een interessant artikel in het recentste nummer van Oikos. Glenn Deliège wijst in dit artikel op de twee kampen die zich lijken te ontwikkelen in het natuurbehoud. Zelf ben ik uiteraard geen doctor in de milieufilosofie zoals de auteur van dat artikel. Maar toch vraag ik mij – als simpele permie – af of er misschien nog een derde weg is…
Natuurbehoud als archief van de gemeenschap
Enerzijds zijn er de voorstanders van – wat Deliège noemt – het traditionele natuurbeheer, die volhouden dat de mens sturend moet optreden in de natuur omdat het soort natuur dat je wil behouden nu eenmaal een menselijk bemiddelde natuur is. Het gaat om het behoud van het traditionele landbouwlandschap. In een aantal marginale landbouwstreken zijn het vooral de subsidies van het Europese landbouwbeleid die de landbouw rendabel houden. Landbouw in die regio’s wordt dan ondersteund, niet zozeer omdat we die productiecapaciteit nodig hebben, maar om de unieke plattelandscultuur met bijhorende natuur te beschermen. Deliège citeert een zekere Morris-Jones die het landschap opvat als een archief dat de geschiedenis van de gemeenschap bewaart.
Natuurbehoud als cultureel erfgoed dus. Net zoals je een middeleeuwse burcht gaat beschermen en zo nodig restaureren, ga je dat ook met natuur doen (zij het dat de beweegredenen uiteraard anders zijn). Als gevolg van de intensieve landbouw, dreigen verschillende planten en diersoorten te verdwijnen. In erkende natuurgebieden zoals de mij zeer geliefde Damvallei in Gent, gaat men dan (eventueel met Europese LIFE middelen) ingrijpen om de oorspronkelijke (wat betekent “oorspronkelijk”?) biotopen te herstellen en zo zeldzame soorten nieuwe kansen te bieden. Ook het Europese landbouwbeleid voorziet een zekere bescherming van de natuur via subsidiemogelijkheden van het plattelandsbeleid en de nieuwe (zij het halfslachtige) vergroeningsmaatregelen. Boeren worden dan ingezet om mee te werken aan het natuurbehoud.
Of terug naar de wildernis
Anderzijds wijst Deliège op een tweede kamp in het natuurbehoud: de “herwilders”, die geloven dat een natuur zonder menselijke bemiddeling net zo rijk, of zelfs rijker kan zijn dan een door de mens beheerde natuur. Voorvechter hiervan is George Monbiot, Britse auteur en journalist die ook bekend is van het klimaatdebat. Een voorbeeld van herwilden is wat er gebeurde in het Yellowstone National Park en geïllustreerd wordt in dit filmpje:
[youtube http://www.youtube.com/watch?v=ysa5OBhXz-Q&w=853&h=480]Dichter bij huis zijn er de Oostvaarderplassen in Nederland waarover de film “The new Wilderness” is verschenen. Voor wie die film nog niet gezien heeft, hij is wel erg de moeite waard. Hieronder alvast de trailer:
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=_O99sS6K7RU]Bescherming van het verleden
Wat mij opvalt, is dat het accent steeds op het verleden ligt en dat men iets van vroeger wilt behouden en beschermen. In de visie van Morris-Jones krijgt de mens wel z’n rol toebedeeld – Deliège stelt dat hij een “antropocentrisch principe” voorstaat, zij het “in de beste zin van het woord”, want “een antropocentrisme dat gepaard gaat met een zorg voor het landschap dat als erfgoed beschouwd wordt”. Terwijl Monbiot dat type natuurbeheer ziet als een soort botanische tuinen, beheerd door mensen die bang zijn voor de wanordelijke, ongeplande, ongestructureerde heropleving van de natuur. De rol van de mens wilt hij dus minimaliseren. Het is als het ware een beetje terugkeren naar een situatie voordat de mens bestond. In die optiek, terug naar iets van vroeger, zie ik niet zoveel verschil tussen beide “kampen”. Daar wil ik, voor alle duidelijkheid, geen waardeoordeel aan verbinden. Wat beide kampen bindt, is volgens mij dat ze allebei bezorgd zijn om het verdwijnen van bepaalde (telkens andere) soorten en dat ze habitats willen creëren om dat te vermijden.
Een derde weg?
De manier waarop je met permacultuurprincipes naar natuur kijkt, lijkt mij nog een andere weg. Bij een ideaal landbased permacultuurontwerp maakt de mens met al zijn behoeften integraal deel uit van de natuur. Een permie gaat met de natuur samenwerken om aan z’n behoeften te voldoen. Niet enkel de behoefte om bepaalde soorten te beschermen, maar ook de behoefte om te eten, zich te huisvesten, enz. Zoals het natuurbehoud optimale omstandigheden (habitats) gaat creëren om bepaalde bedreigde soorten te beschermen, zo gaat een permie die voedsel wilt produceren, optimale omstandigheden creëren om natuurlijke vijanden van plaaginsecten het leven aangenaam te maken. Daarbij wordt wel abstractie gemaakt van het feit of die soort dan al dan niet zeldzaam is en beschermd moet worden. De reden waarom je in dergelijk geval een geschikte habitat voor die bepaalde soort (bv. een egel) kiest, is omdat hij jou kan helpen bij je voedselproductie.
Daarnaast is er bij permacultuur ook de zonering, in het bijzonder de zone vijf waar niet wordt ingegrepen en waar je de natuur z’n lang laat gaan. 19 jaar niets doen op een ex-aardappelveld bij Yggdrasil er ontstond een berkenbosje (zie foto).
Een zone vijf is belangrijk in een permacultuurontwerp omdat je op die manier meewerkt aan de verweving van de natuur en corridors voorziet. Het is ook belangrijk om te kunnen observeren: op basis van wat er spontaan groeit in zo’n zone vijf, kan je interessante lessen leren over de gesteldheid van je bodem, het microklimaat en de plantensoorten die goed gedijen op je grond.
Door dit te schetsen, wil ik zeker niet zeggen dat het bekende natuurbehoud (of het nu het traditionele natuurbehoud is of de herwildingsprojecten zijn) niet nodig zijn. Bij een ontwerp op grotere schaal kunnen ook deze meegenomen worden. Bij het ontwerpproces van permacultuur ga je in het begin steeds stilstaan bij de doelstellingen die je wilt bereiken. Productie is vaak een doelstelling, maar het kan ook zijn dat je als doelstelling voor een bepaald landschap hebt dat je bepaalde soorten wilt beschermen en daar habitats voor wilt creëren. Net zoals je ook nog andere doelstellingen kan realiseren, zoals waterberging, recreatie, enz… Maar dan wel allemaal in samenwerking met de natuur. En vanuit het idee “meerdere elementen vervullen meerdere functies – elke functie wordt ingevuld door meerdere elementen”. Dat is volgens mij de meerwaarde van permacultuur. Ook voor Natuurpunt en ANB!
Foto: libel (Ana Cotta) ; berkenbosje Yggdrasil (Esmeralda Borgo)
Laatste berichten van Esmeralda Borgo (toon alles)
- Samen sterk: Permablitzen - 9 augustus 2017
- Schiet in Actie! - 4 juni 2015
- Permacultuur in de media - 28 januari 2015